Praten over alcohol in de klas? Nognito helpt leerkrachten van 10- tot 14-jarigen op weg

Alcohol bespreekbaar maken met je klas is niet zo makkelijk als het misschien lijkt. Want wat op het eerste zicht een sappig thema oogt, zorgt toch voor wat haken en ogen eens je eraan begint.
© VAD

Zeker wanneer het gaat over leerlingen die eigenlijk veelal nog niet drinken, zoals het doelpubliek van het lessenaanbod Nognito beoogt: leerlingen van de derde graad lager onderwijs en van de eerste graad secundair onderwijs.

Intuïtief denk je misschien dat het op die leeftijd vooral goed is om leerlingen te waarschuwen voor de gevaren van alcohol en te wapenen met kennis zodat ze – eens ze het aangeboden krijgen – meteen ‘nee’ kunnen zeggen. Maar intussen weten we dat dat niet de way to go is.

Leerlingen op het einde van het lager onderwijs zijn sowieso overwegend terughoudend tegenover alcohol. Ze hebben er vaak weinig interesse in en staan er negatief tegenover. Hun houding kan natuurlijk wel evolueren richting die van nieuwsgierigheid. Zeker met de overgang naar het middelbaar voor ogen: nieuwe school, nieuwe vrienden, nieuw soort verjaardagsfeestjes, etc. En eens in het secundair begint alcohol steeds meer deel uit te maken van hun leefwereld. En komen leerlingen vaker dan voorheen voor de keuze te staan: zal ik meedrinken, of niet?

In een klassikaal aanbod is het kwestie van in te spelen op die houdingen en aansluiting te zoeken bij wat er leeft bij leerlingen. En dat doe je door in eerste instantie te werken rond algemene (sociale) vaardigheden en de sociale norm die leeft over alcoholgebruik. Nognito neemt deze concepten als basis.

In een klassikaal aanbod is het kwestie van in te spelen op die houdingen en aansluiting te zoeken bij wat er leeft bij leerlingen.

Wat is Nognito precies?

Nognito is een verzamelbundel van zes interactieve en speelse gespreksmethodieken over alcohol, voor de derde graad lager en eerste graad secundair onderwijs. Deze gesprekken maken het thema alcohol bespreekbaar in de klas, en stimuleren leerlingen om erover na te denken. Het is een aan de leeftijd aangepaste methodiek, die leerlingen realistische situaties voorschotelt via interactie en spel. Daarom zijn er twee leidraden ontwikkeld: een voor de derde graad lager onderwijs en een voor de eerste graad secundair onderwijs.

Als leerkracht kan je zelfstandig aan de slag met Nognito. Leerkrachten kennen de leerlingen het best. Dat maakt het vaak iets makkelijker om gevoelige onderwerpen te bespreken. Ook zullen ze sneller signalen opmerken die erop wijzen dat er misschien iets aan de hand is bij een leerling.

Nognito werd ontwikkeld in samenwerking met De Aanstokerij.

Doelstelling van Nognito

Nognito is geen lespakket over alcohol, maar over omgaan met alcohol. De leerling staat centraal en niet het middel. Nognito heeft als doel de leerlingen op basis van de sociale norm (de meeste van onze leeftijdsgenoten drinken niet) te bevestigen in de overtuiging dat niet drinken de gezondste keuze is (zowel nu als in de toekomst), en dat ze het eerste gebruik van alcohol best zo lang mogelijk uitstellen. In de eerste graad secundair onderwijs komen daar wat extra kenniscomponenten bij, zodat leerlingen correcte verwachtingen linken aan het drinken van alcohol.

Nognito is geen lespakket over alcohol, maar over omgaan met alcohol.

Het breder kader

Preventie is een gedeelde verantwoordelijkheid. Een schoolbrede aanpak is daarbij het voornaamste. Zeker op een leeftijd waarop leerlingen nog niet drinken, is het vooral belangrijk in te zetten op een gezonde omgeving. Een omgeving waarin het gezonde voorbeeld van ouders, maar ook van leerkrachten voorop wordt gezet, bijvoorbeeld bij schoolse activiteiten. Daarnaast is het van belang in te zetten op een positief schoolklimaat, waarbinnen leerlingen zich goed voelen en kansen krijgen om zich te ontwikkelen tot zelfbewuste en zelfstandige jongeren. En een klimaat waarin een zorgsysteem in werking treedt wanneer er bezorgdheid is over een leerling.

Preventie is een gedeelde verantwoordelijkheid.

Maar ook educatie op klasniveau vormt een onderdeel van zo’n integrale aanpak. En dat liefst meerdere keren en niet slechts in één schooljaar of bij één vak. Maar hoe start je met zo’n gesprek op klasniveau?

© VAD

Nognito ondersteunt de leerkracht

Nognito ondersteunt leerkrachten om de juiste toon te vinden. En die toon vind je niet als je de les start met: ‘Wie heeft er al eens alcohol gedronken?’, om dan aandachtig te luisteren naar de verhalen en vervolgens in te zoomen op waarom ze dat beter niet hadden gedaan.

Maar hoe moet dat dan wel? Hoe begin je over zo’n thema? Hoe ga je om met stoere verhalen of anderzijds kwetsbare verhalen van kinderen die thuis misschien geconfronteerd worden met een ouder die teveel drinkt? En wat met je eigen ervaringen?

Eerst en vooral: in klasgroepen waar leerlingen helemaal geen interesse hebben in alcohol, is het eigenlijk beter om daar de aandacht niet expliciet op te richten in groepsverband. Die inschatting kan je als leerkracht best maken.

Verder is je doel om bij te dragen aan een gezonde omgeving van je leerlingen. Via tv-programma’s, reclame, muziek, ... alsook in hun thuisomgeving of bij vrienden worden ze op allerhande manieren met alcohol geconfronteerd. Met Nognito kan je leerlingen daarover laten nadenken, zodat ze bewust omgaan met die invloeden.

Als leerkracht je eigen ervaringen delen of getuigen van een dronken after-work met de collega’s is niet het beste idee. Bij kinderen van wie de meerderheid nog helemaal niet drinkt, moet je heel goed nadenken over het verhaal dat je vertelt.

© VAD

Enkel praten over de gevaren, zullen leerlingen ook niet begrijpen. Want waarom drinken mensen dan? Een waarschuwing voor de gevaren kan daarbij het omgekeerde effect bereiken. Want er komt een leeftijd waarop leerlingen juist die gevaren gaan opzoeken.

Onder de zestien jaar zijn jongeren veel bezig met acceptatie door anderen en ‘bij de groep horen’. Daarom heeft het voor die leeftijd niet veel zin om jongeren weerbaar te maken tegen groepsdruk, want ze willen net niets liever dan geaccepteerd te worden door de groep. De sociale norm is in dit geval wel een krachtig preventief instrument. De overgrote meerderheid van de 10 -tot 14-jarigen drinkt geen alcohol. Nognito zet mee in op de correctie van de perceptie van die sociale norm, waarbij jongeren vaak denken dat al meer leeftijdsgenoten alcohol drinken.

Als leerkracht is het vooral kwestie van aandacht en een platform te geven aan die meerderheid van de jongeren die niet drinkt. En hen daar ook positief in te bevestigen. Dat betekent anderzijds dat je geen podium geeft aan die paar leerlingen die wel al drinken. Want daarmee maak je het gebruik ‘normaler’ en de anderen misschien nieuwsgierig.

© VAD

Pretest en ervaringen

Nognito is inhoudelijk wetenschappelijk onderbouwd en getoetst aan de recentste kennis over preventie (zie ook leerlijn verslavingspreventie).

Daarnaast werd het materiaal in opbouw verschillende keren uitgetest door De Aanstokerij, zowel in klassen van het lager als van het secundair onderwijs. Ook na de ontwikkelingsfase gingen een 20-tal leerkrachten aan de slag met Nognito. Via observatie, gesprek en online vragenformulier, werd alle feedback verzameld en meegenomen naar de laatste herwerkingsfase.

Lees enkele ervaringen van leerkrachten:

  • Het was een heel leuk spel (zowel voor de leerlingen als voor mezelf). Het was heel goed uitgewerkt en de kinderen hebben heel wat bijgeleerd en open over eigen ervaring gesproken. (Leerkracht 6de leerjaar BSGO De Trampoline, Herzele)
  • De kinderen vonden dit heel leuk om te doen om op deze manier wiskunde te betrekken bij de les rond alcohol. (Leerkracht 6de leerjaar BSGO De Trampoline, Herzele)
  • Informatie op maat van leerlingen - zeer goede en uitgebreide handleiding - heel leuke energizers, tof voor de klassfeer. (2de jaar SO O.L.Vr.College Zottegem - campus Bevegem)
  • De leerlingen hebben wel heel wat informatie meegenomen. Vooral de link van alcohol met sport, het effect op je ontwikkeling en hoe weinig je eigenlijk als chauffeur mag drinken, is hen bijgebleven. (2de jaar SO O.L.Vr.College Zottegem - campus Bevegem)

Ouders als belangrijke preventiepartner

Naast de school, is het gezin natuurlijk een belangrijke omgeving voor jongeren. Veel ouders onderschatten hun preventieve rol en de invloed die ze kunnen hebben op middelengebruik door hun kinderen. Niets is minder waar. Door tijdig met je kinderen op een open manier te praten over alcohol én duidelijke grenzen te stellen, zorg je er mee voor dat kinderen later beginnen drinken en ook minder (riskant) gaan drinken.

Scholen die aan de slag gaan met Nognito, doen er daarom goed aan om simultaan ook ouders te versterken in hun opvoedende rol. Specifiek binnen Nognito is er een brief ontwikkeld voor de ouders en een mogelijke huiswerkopdracht om thuis het gesprek te stimuleren.

Daarnaast kunnen scholen aan de slag gaan met de infoavond Als Kleine Kinderen Groot Worden, voor ouders van 10- tot 15-jarigen. Ze kunnen een animatiefilmpje ‘over opvoeden en alcohol en andere drugs’ delen via hun socials, ouders naar de brochure met opvoedingstips over tabak, alcohol en andere drugs verwijzen of naar tips en advies op druglijn.be.

Meer info?

Scholen kunnen zelfstandig aan de slag met Nognito. De handleiding en e-learning geven daartoe inhoudelijk en praktisch houvast. Al het nodige om Nognito in de klas te brengen, is ook terug te vinden op het online platform nognito.be.

Voor ondersteuning kunnen scholen terecht bij het CGG preventiewerk TAD van hun regio. Zij bekijken welke ondersteuning ze kunnen bieden en of er eventueel een preventiewerker of spelbegeleider van De Aanstokerij ter plaatse kan komen om het spel te begeleiden.

Maak Nognito mee bekend met gebruik van de bekendmakingsflyer.

Hanna Peeters
Onderwijs