Het effect van het gebruik van assessment-instrumenten op therapietrouw bij druggebruikers

Drop-out is een belangrijk probleem in de verslavingszorg. Mensen verlaten voortijdig het behandelingsprogramma. Daardoor kan men geen resultaten boeken en kan er zelfs niet worden nagegaan of het ‘voorziene programma’ werkt. Hoe kan je nu spreken over kwaliteit van zorg zonder rekening te houden met dat probleem van drop-out? Kan je wel spreken over “evidentie” voor een bepaalde praktijk of programma als mensen de programma’s niet afwerken?

Heel wat bestaande kennis en initiatieven om die kennis te integreren in de praktijk ten spijt, de verslavingszorg blijft kampen met dat probleem van drop-out. Dat is een lastig gegeven in een tijdsgeest van resultaten scoren, waar we worden uitgedaagd tot kwaliteitsbevordering en “evidence-based” werken. Waar we ook steeds meer geconfronteerd worden met “mondige patiënten”, die hoge verwachtingen koesteren en uit zijn op snelle (gemakkelijke) oplossingen voor hun probleem. Daar zit niets anders op dan te meten! Zo zijn we gekomen tot de onderzoeksvraag: “Draagt het gebruiken van meetinstrumenten, waarop dan feedback wordt gegeven, bij tot meer behandelingstrouw in de ambulante zorg voor personen met een verslaving?”

Het meten werd vertaald als: werken met gestandaardiseerde instrumenten, die routinematig inzetbaar zijn en die feedback toelaten aan de patiënten. Het gaat om instrumenten waarbij het invullen en bespreken ervan onderdeel wordt van de begeleiding, zodanig dat het de patiënt zelf is die er baat bij heeft. De begeleider kan vanuit de eigen deskundigheid feedback geven op de resultaten aan de patiënt, en dit met de bedoeling hem een stukje mee deskundig te maken. Het gebruiken van instrumenten past aldus in de geest van motiverende gespreksvoering, waarbij het belangrijk is dat de patiënt zelf eigenaar blijft van het probleem.

De details van het onderzoek zijn te lezen in het artikel “Raes V, De Jong CA, De Bacquer D, Broekaert E, De Maeseneer J. The effect of using assessment instruments on substance-abuse outpatients' adherence to treatment: a multi-centre randomised controlled trial. BMC health services research. 2011;11:123”, dat vrij is te downloaden op http://www.biomedcentral.com/content/pdf/1472-6963-11-123.pdf.

Het betreft een interventiestudie, waarbij personen blind werden toegewezen aan de onderzoeksgroep of controlegroep. Personen in de onderzoeksgroep kregen de interventie met instrumenten en feedback. Personen in de controlegroep werden begeleid zoals gewoonlijk. De resultaten gaven aan dat de behandelingstrouw van personen die de interventie kregen significant groter was. 60 tot 70% meer patiënten bleven in begeleiding voor minstens 8 en 12 sessies.

We besloten dat het gebruiken van meetinstrumenten waarop feedback wordt gegeven als onderdeel van de behandeling een effect heeft op de behandelingstrouw van patiënten met een verslaving in het voordeel van de interventie. In vergelijking met een gewone begeleiding, bleven bijna dubbel zoveel personen minstens 8 en 12 sessies de individuele begeleiding volgen. Het effect kon niet worden toegeschreven aan specifieke selecties of patiëntkenmerken.

Naast directe resultaten heeft dit proefschrift ook andere belangrijke implicaties. Vanuit klinisch oogpunt werd aangetoond dat het voeren van een randomized controlled trial wel degelijk kan in een reële praktijksituatie. Onderzoek en/of het gebruiken van meetinstrumenten hoeft helemaal niet ten koste van de therapeutische relatie en/of behandelingstrouw te gaan, wel integendeel. Beleidsmatig betekent het gebruik van instrumenten in het begin én in de loop van een begeleiding, tijdens de sessies als onderdeel van een natuurlijk begeleidingsproces, een enorme vooruitgang om aan uitkomstmeting te doen. Zorgorganisatorisch werd aangetoond dat het integreren van onderzoek, opleiding en praktijk nog steeds de beste waarborgen biedt opdat nieuwe kennis en inzichten tot de praktijk zouden doordringen, overgenomen worden door zorgorganisaties en zo de algemene gezondheid beïnvloeden.