Online zelfhulpmodule DASH onder de loep

Online (zelf-)hulp is al lang de status van novelty item ontgroeid, maar over het ervaren nut en de meerwaarde blijft het soms in het duister tasten. Valerie Grossen, een UCLL-studente maatschappelijk werk die stage liep bij De DrugLijn zorgde alvast voor een bescheiden maar erg bruikbare bijdrage. Zij schreef een scriptie omtrent het gebruik van de DASH (Drug and Alcohol Self Help), beter bekend als de online zelfhulpmodule die sinds halfweg 2016 aangeboden wordt via www.druglijn.be. Via een online enquête slaagde ze erin 41 gebruikers van die module te bevragen. Zo werd gevraagd hoe ze bij de DASH terecht waren gekomen, wat hun redenen waren om met de DASH aan hun gebruik te werken, waarom ze afhaakten en in welke mate zij behaalde, gewenste resultaten toeschrijven aan de module. De resultaten bevestigden een aantal sterktes én valkuilen van online hulp.

Online hulp?

Naast face-to-face hulpverlening zijn er nog andere manieren waarop gebruikers geholpen kunnen worden. Eén daarvan is online hulp. Onder die term vallen diverse toepassingen. Éen daarvan zijn online zelfhulpprogramma’s zoals DASH. Het gaat daarbij om een programma dat men kan doorlopen om bepaalde klachten te verminderen of om ermee te leren omgaan. Zelfhulpmodules onderscheiden zich van andere vormen van online hulp doordat de gebruikers er volledig zelfstandig en dus zonder enige interventie van een hulpverlener mee aan de slag gaan. Diverse modules die met de jaren ontwikkeld werden voor de aanpak van alcohol- en ander druggebruik behelzen een traject van vier à zes weken. Dat maakt meteen duidelijk dat ze zich dus niet zozeer op zwaar problematische gebruikers richten voor wie meer intensieve en langdurige begeleiding aangewezen is.

Wat is DASH?

DASH richt zich specifiek tot meerderjarige gebruikers die hun gebruik van cannabis, cocaïne, GHB en/of alcohol willen minderen of stoppen. In tweede instantie richt het zich ook tot gebruikers die nog twijfelen om hun gebruik al dan niet te veranderen. Ook zij die hun gebruik reeds verminderd of gestopt hebben, kunnen DASH gebruiken als houvast om terugval te voorkomen.

Dat er een potentieel is voor dit soort online tools blijkt alvast uit de cijfers over het aantal geregistreerde gebruikers. Ook al ging DASH pas halfweg 2016 online, tegen het einde van dat jaar hadden reeds 340 gebruikers zich bij het programma aangemeld. In 2017 waren dat er meer dan zeshonderd.

Waarom kozen de gebruikers voor online zelfhulp en hoe leerden ze die kennen?

Bij online hulp wordt vaak verwezen naar de laagdrempeligheid en bereikbaarheid als potentiële succesfactoren. Zoals vooraf werd vermoed, bleken inderdaad een aantal drempels en weerstanden tegenover ‘klassieke’ hulpverlening een belangrijke motivatie voor de DASH-gebruikers.

Verschillende gebruikers geven aan voor online zelfhulp te kiezen omdat ze de stap naar face-to-face hulpverlening niet durven, willen of kunnen zetten en daarom aan de slag gegaan zijn met de DASH. Ook onwetendheid over het voor handen zijnde hulpverleningsaanbod werd regelmatig aangehaald. Dat illustreert dat er nog vooruitgang te boeken is qua bekendheid van en beeldvorming over het drughulpverleningslandschap. Uiteraard waren ook praktische redenen een motivatie om online aan de slag te gaan: een groot deel van de gebruikers koos voor DASH omdat ze enkel thuis en op zelfgekozen momenten wilden werken aan hun gebruik. Ook het feit dat ze er onmiddellijk (en dus bijvoorbeeld zonder afspraak) en gratis mee aan de slag konden, bleken redenen te zijn om voor de DASH te kiezen.

Logischerwijs leerden de meeste gebruikers de DASH kennen via de DrugLijn website, maar ook via een zoekopdracht op het internet. Via het DrugLijn-beantwoordwerk weten we dat ook partners, vrienden, ouders of andere familieleden gebruikers wel eens wijzen op het bestaan van de DASH. Opmerkelijk is ook dat er gebruikers zijn die kennis hebben gekregen van de DASH via een therapeut bij wie ze reeds in begeleiding waren. Dat wijst op het mogelijke potentieel van zogeheten hybride hulp waarbij online hulp een face-to-face begeleiding kan aanvullen.

Helpt online zelfhulp gebruikers gewenste resultaten te halen?

Uitkomsten van hulpverlening meten is niet vanzelfsprekend. Er spelen tenslotte zoveel verschillende factoren mee bij gedragsverandering. Toch werd gepolst naar de mate waarin gebruikers het bereiken van hun vooropgestelde doel om te stoppen of minderen aan de DASH toeschreven. Van zij die het gevoel hadden erin geslaagd te zijn om te minderen of te stoppen met gebruik, waren de meesten van oordeel dat de online zelfhulp daar ‘eerder wel’ een rol in heeft gespeeld. De tweede grootste groep respondenten was dan weer van oordeel dat het ‘eerder niet’ had bijgedragen. Een kleiner aantal respondenten schreef het bereiken van resultaten ‘helemaal niet’ toe aan de DASH. Slechts een klein groepje schreef de gepercipieerde veranderingen ‘volledig’ toe aan de online zelfhulp.

De redenen die ervoor zorgen dat gebruikers hun deelname aan de DASH beëindigen

De keerzijde van de laagdrempeligheid van online hulp is de grote vrijblijvendheid. Die maakt de kans op voortijdig afhaken groter dan in face-to-face hulp. Specifiek voor zelfhulp-tools is het gebrek aan contact met een begeleider een belangrijke valkuil. Vanuit dat besef werd gepolst naar meer duidelijkheid over de specifieke redenen voor de vrij hoge uitval bij DASH-gebruikers. De aangehaalde redenen van vroegtijdige afhakers waren divers: sommigen vonden de tool te ingewikkeld, anderen misten gewoon het gevoel dat het hen hielp. Ook het verbale karakter (‘je moet veel lezen’), het gevoel niet voldoende feedback te krijgen en de ervaring dat het meer inspanning vroeg dan gedacht, werden als redenen aangehaald. Enkele gebruikers meldden technische problemen. Interessant om vast te stellen was dat sommigen gaandeweg tot het besef kwamen dat ze intensievere hulp nodig hadden. Anderen waren gewoon nieuwsgierig naar hoe zo een zelfhulpprogramma eruit ziet, gaven tijdsgebrek aan, konden na verloop van tijd met therapie starten, hadden na verloop van tijd geen behoefte meer om aan hun gebruik te werken en/of vergaten regelmatig in te loggen.

Welke meerwaarde?

Deze bevraging heeft enkele interessante inzichten opgeleverd en een aantal vermoedens bevestigd. Zo is duidelijk dat online tools zoals de DASH gebruikers bereikt voor wie face-to-face hulpverlening (nog) geen optie is. Verder schrijven meerdere gebruikers het behalen van gewenste resultaten in zekere mate toe aan de DASH, lijkt de DASH sommige gebruikers het inzicht bij te brengen dat ze intensievere hulp nodig hebben en lijkt het soms te worden gehanteerd in afwachting van de opstart van face-to-face hulp. Tegelijkertijd zijn er ook wel wat kanttekeningen te plaatsen. De online zelfhulp blijkt nogal wat gebruikers niet het gevoel te geven dat ze de door henzelf gewenste resultaten behaald hebben. Dat kan uiteraard verschillende oorzaken hebben. Zo kan de ernst van de problematiek van bepaalde gebruikers dusdanig zwaar zijn dat de DASH daarvoor ongeschikt is. Ook gebrek aan ‘therapietrouw’ kan een knelpunt zijn: misschien geven nieuw aangemelde gebruikers dit soort tools niet lang genoeg de kans om hun meerwaarde te bewijzen. Ten derde kan het ook liggen aan het feit dat de werkwijze van de DASH voor sommige personen gewoon niet geschikt is.

De DrugLijn zelf heeft alvast een aantal bruikbare werkpunten uit deze scriptie kunnen halen. Ze maakt duidelijk hoe belangrijk het is om in te zetten op het gericht bereiken van gebruikers voor wie een tool als de DASH geschikt kan zijn en hoe belangrijk het is hen nog voor aanmelding voldoende te informeren over wat ze kunnen verwachten en wat de tool hen wel of niet kan bieden. Taal, bevattelijkheid en het voorkomen van technische euvels zijn uiteraard voor elk soort online toepassing een aandachtspunt. Het lijkt ook zinvol om te bekijken hoe gebruikers kunnen aangemoedigd worden om niet te snel af te haken. Zo worden daarvoor reminders via e-mail ingezet.
Ook voor niet-aangemelde gebruikers is inmiddels dit zichtbare resultaat van de scriptie duidelijk: voortaan kan iedereen die wil weten wat de DASH inhoudt en hoe het werkt dat vrijblijvend bekijken via deze handige demo.

Tom Evenepoel
Coördinator De DrugLijn