Een alcohol- en drugbeleid op de sociale dienst van het OCMW

Als maatschappelijk werker begeleid je vaak kwetsbare mensen met een complexe problematiek. Soms kampen zij ook met alcohol- of andere drugproblemen, overmatig medicatiegebruik, problematisch gamen of gokken.

Sommige cliënten zijn open over hun gebruik en kaarten dit zelf aan. Bij andere cliënten krijg je zelf een vermoeden op basis van bepaalde signalen. Cliënten komen misschien ook onder invloed bij jullie aankloppen. Er kan dan sprake zijn van verbale of fysieke agressie, waardoor de veiligheid van de medewerkers in het gedrang komt.

Sommige cliënten ervaren hun eventuele middelenproblemen niet als prioritair, of ze vrezen financiële consequenties wanneer ze ter sprake komen. Het OCMW is hun laatste (financiële) vangnet en dit willen ze niet op het spel zetten. Er is soms weinig openheid om dit te bespreken.

Als maatschappelijk werker is het niet altijd eenvoudig om hiermee om te gaan. Een alcohol- en drugbeleid voor jullie cliënten kan daarbij een ondersteunend kader zijn.

De meerwaarde van een beleid

Een alcohol- en drugbeleid vertrekt vanuit de zorg voor cliënten én maatschappelijk werkers. Voor maatschappelijk werkers biedt het een duidelijk kader en een houvast in individuele situaties. Een alcohol- en drugbeleid is een samenhangend geheel van afspraken over hoe de sociale dienst omgaat met middelengebruik.

Een beleid uitwerken gebeurt in verschillende stappen. Eén stap is het bespreken van een gemeenschappelijke visie op de alcohol en drugthematiek. Die hangt samen met de algemene visie en de opdracht van het OCMW. De concrete uitwerking van die visie gebeurt in de pijlers ‘afspraken en regels’, ‘zorg en begeleiding’, ‘informatie’ en ‘sensibilisering en omgevingsinterventies’. Al deze pijlers vullen elkaar aan.

Afspraken en regels

In deze pijler leg je vast wat kan en niet kan in verband met middelengebruik, en welke consequenties er zijn bij regelovertreding. Duidelijke afspraken en regels kunnen heel wat nutteloze discussies vermijden. Als de regel is dat je geen gesprekken voert met iemand onder invloed, is dat algemeen geldend en hoef je niet bij elke cliënt af te wegen of je dat doet of niet. Als die regel op voorhand duidelijk is gemaakt aan cliënten, is het gemakkelijker om de boodschap te brengen op het moment van regelovertreding.

Hiermee anticipeer je als dienst op mogelijke incidenten. Tegelijkertijd werkt dit preventief door duidelijk te stellen wat de normen zijn op vlak van middelengebruik.

Zorg en begeleiding

In deze pijler legt de sociale dienst vast welke rol ze wil opnemen in verband met de begeleiding van cliënten met middelenproblemen. Wat wordt er gedaan op vlak van opmerken van de problemen, bespreekbaar maken, motiveren tot verandering en doorverwijzen?

Wanneer er geen duidelijke afspraken zijn over wat je rol als maatschappelijk werker is binnen een begeleiding kan dit onzekerheid creëren en maken dat je het thema uit de weg gaat of moeilijk durft aan te brengen. Als het daarentegen voor iedereen duidelijk is tot waar de rol van de sociale dienst reikt, kan je dit toepassen in individuele cliëntsituaties. De maatschappelijk werker voelt zich gesteund doordat de beslissing niet enkel bij hem of haar ligt, maar door de organisatie is vastgelegd.

Zonder een beleid worden beslissingen vaak ad hoc genomen op basis van een persoonlijke mening of aanvoelen. Zo is er dus geen eenduidige aanpak. Cliënten kunnen zich onderling verschillend behandeld voelen en bijvoorbeeld een voorkeur krijgen voor een bepaalde maatschappelijk werker binnen de dienst.

Informatie en sensibilisering (educatie)

In deze pijler leg je vast wat je zal doen op preventief vlak. Als sociale dienst zoek je een antwoord op een aantal vragen. Hoe informeren we cliënten over middelengebruik? Hoe maken we hen bewust van de risico’s en het belang van verantwoordelijk gebruik? Welke materialen bestaan er hiervoor, en zijn op maat van onze doelgroep?

Omgevingsinterventies

Omgevingsinterventies ondersteunen de doelstellingen van het alcohol- en drugbeleid. Ze zijn meestal niet alcohol- of drugspecifiek, maar dragen wel steeds bij tot een omgeving die gezonde keuzes stimuleert en het welbevinden van cliënten verhoogt.

Een route op maat

Het uitwerken van een alcohol- en drugbeleid is een stapsgewijs proces dat je niet noodzakelijk chronologisch of onmiddellijk in zijn geheel moet uitvoeren. Je kan het vergelijken met het uitstippelen van een route langs verschillende knooppunten, waarbij elk knooppunt 1 van de 7 stappen van het uitwerken van een beleid voorstelt. Elk knooppunt dat je aandoet, geeft je extra handvaten in het omgaan met middelengebruik bij je cliënten. Hoe meer knooppunten je in je route verwerkt, hoe meer houvast je beleid zal geven.

Als sociale dienst beslis je zelf wat je startpunt is, aan welk tempo je werkt en hoe kort of lang je route zal zijn. Je creëert zodoende een route op maat, aangepast aan je team, je context (stad of gemeente) en de cultuur binnen je dienst. Er is een waaier aan mogelijke routes op maat van ieders OCMW.

Op weg!

Wie een alcohol- en drugbeleid wil uitwerken voor de sociale dienst kan gebruik maken van de publicatie ‘Wegwijzer voor een alcohol- en drugbeleid op de sociale dienst van het OCMW’. Je kan deze gratis downloaden in onze catalogus.

Deze wegwijzer geeft sociale diensten heel wat autonomie in het uitwerken van een alcohol- en drugbeleid. Hij bevat methodieken, werkmateriaal, tips, praktijkvoorbeelden en achtergrondinformatie. Die bieden een vertrekpunt om een geïnformeerde beslissing te maken van waar je naartoe wilt en welke knooppunten de sociale dienst in het alcohol- en drugbeleid wenst te verwerken.

De wegwijzer richt zich tot iedereen die zich aangesproken voelt door het thema en het op de agenda wil zetten in zijn team. Dit kunnen (hoofd)maatschappelijk werkers zijn die met hun team willen nadenken over hun rol met betrekking tot middelengebruik, en de aanpak in het team willen verbeteren of stroomlijnen. Maar ook beleidsmedewerkers en directie (algemeen directeur) kunnen dit op het niveau van het hele OCMW (verschillende locaties of sociale centra) aankaarten en uitwerken.

Je kan zelfstandig aan de slag gaan met deze wegwijzer, of je kan je laten gidsen door een preventiewerker tabak, alcohol en andere drugs, verbonden aan een Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg in je regio. In sommige regio’s zijn er ook lokale / intergemeentelijke preventiewerkers. De contactgegevens van alle preventiewerkers vind je terug in onze doorverwijsgids.

Een actie binnen 'Gezonde Gemeente'

Het uitwerken van een alcohol- en drugbeleid op de sociale dienst kan je kaderen als een actie binnen het bredere gezondheidsbeleid (Gezonde Gemeente) van je gemeentebestuur. Voor ondersteuning bij de methodiek Gezonde Gemeente kan je lokaal bestuur terecht bij het Logo in jouw buurt.

Meer informatie en contactgegevens vind je op www.vlaamselogos.be.