Sport en middelengebruik: Verkennend nodenonderzoek in Vlaamse sportclubs

De literatuurstudie bracht aan het licht dat middelengebruik in sport geen nieuw fenomeen is, maar de laatste decennia is de plaats van alcohol steeds manifester geworden. Sporten in teamverband blijkt risicoverhogend voor (problematisch) alcoholgebruik, excessieve vormen van drinken incluis, zoals dronkenschap en binge drinking. Dit geldt in de eerste plaats voor voetbal, maar ook voor hockey. Vooral sporten in teamverband op amateurniveau blijkt risico’s in te houden. Sociale invloeden spelen een rol in de drinkcultuur. (Team)sporters kennen wel een lager risico op gebruik van cannabis en andere illegale drugs en daarmee gepaard gaande problemen en risico’s. Een niet te verwaarlozen aspect is dat alcohol- en cannabisgebruik duidelijk het risico op verkeersongevallen met letsels verhogen, wat o.a. relevant is in het vervoeren van spelers na de wedstrijd.

Sportclubs hanteren een ideologie van brede gezondheidspromotie via sport, maar dat manifesteert zich niet op alle vlakken. Meer nog: sommige cultuurelementen, zoals het drinken van alcohol door toeschouwers en sporters bij een sportwedstrijd, zijn in dat kader disfunctioneel. Maar dit counteren is niet makkelijk. Ten eerste omdat er in veel sportverenigingen een hardnekkige cultuur van gezamenlijk alcohol drinken heerst. Ten tweede omdat clubs argwanend zijn tegenover gezondheidsprogramma’s die alcoholgebruik beteugelen, omdat ze de inkomsten van alcoholverkoop nodig hebben om hun werking te kunnen voortzetten.

Er is een groeiend aantal onderzoeksprojecten die kunnen bijdragen tot een afbakening van preventiestandaarden in sportclubs. In afwachting van de bundeling van die resultaten is het aangewezen om in sportclubs een beleidsmatige aanpak te stimuleren, die gebaseerd is op vier pijlers: regelgeving en procedures, educatie, doorverwijzen en structurele maatregelen.

Een goed praktijkvoorbeeld dat specifieke aandacht verdient, omdat het qua context zeer relevant is voor lokale amateurclubs van teamsporten, is het Australische ‘Good Sports’-programma. Dat programma bouwt voort op de 4 pijlers van een goede beleidsmatige aanpak. In die pijlers worden concrete acties gevoerd in een tijdsspanne van 2,5 jaar. Evaluaties toonden aan dat er duidelijk minder onder invloed van alcohol met de wagen werd gereden en dat er tot wel 2/3e minder risicovol drinken werd vastgesteld in de clubs die aan het programma deelnamen.

De resultaten van de survey, waar vertegenwoordigers van 177 sportclubs (vnl. wieler- en voetbalclubs) aan deelnamen, tonen aan dat een minderheid van de respondenten aangeeft alcohol- en/of drugproblemen te hebben gekend, maar dat tevens vragen kunnen worden gesteld bij de perceptie van deze fenomenen. Uit de surveyresultaten blijken verbale en fysieke agressie tijdens wedstrijden, verstoorde sociale relaties tussen clubmensen en een verhoogd gevaar op ongevallen door alcohol drinken na wedstrijden immers fenomenen te zijn die meer dan eens voorkomen.

Meer dan de helft van de respondenten kan niet bevestigen dat er in de club voldoende competenties zijn om met alcohol- en drugproblemen om te gaan. Op het vlak van regelgeving blijkt dat de helft van de clubs in het clubreglement geen regels heeft m.b.t. alcohol en drugs. Bij de vragen omtrent de noden geven de respondenten aan vooral nood te hebben aan een brochure over alcohol, drugs en sporten. Dit kan kaderen in eerste sensibiliseringsacties om een breder draagvlak in de sportwereld te creëren, maar het mag daar niet bij blijven. Tweede in rangorde van belangrijkheid is het organiseren van vormingen over hoe omgaan met alcohol en drugs in de sportclub. Afspraken met externe diensten wordt algemeen als minder belangrijk aanzien, alhoewel uit de ervaringen met Australische Good Sports Program blijkt dat dit een belangrijk element is in de beleidsmatige aanpak van alcohol en illegale drugs in sportclubs.

Overgang naar ontwikkeling preventiematerialen in 2015

De resultaten van het sportnodenonderzoek worden vertaald naar drie grote prioritaire aanknopingspunten om een preventieve aanpak voor in de sportclubs te ontwikkelen:

• De nood aan een focus op teamsporten in lokale amateurclubs, met specifieke focus op alcoholgebruik
• De nood om een breder draagvlak in de sportwereld te creëren via sensibiliseringsacties
• De nood aan het uitwerken van een beleidsmatige aanpak, gebaseerd op de 4 pijlers, waarbij het Good Sports-programma als good practice kan dienen

Op basis van deze hoofdaccenten wordt in 2015, in samenwerking met actoren uit de sportwereld en preventieactoren, een preventieve aanpak ontwikkeld die aansluit bij de heersende noden en die uitvoerbaar is in de lokale sportclubs. In 2015-2016 wordt het materiaal ontwikkeld en in (een) pilootproject(en) getest. Daarna wordt het na evaluatie herwerkte preventieaanbod breed bekendgemaakt en verspreid.